БАҲОУДДИН НАҚШБАНДГА НИСБАТ БЕРИЛГАН АСАРЛАР

Ислом тарихида тасаввуфий ҳаракатлар мусулмон жамиятининг маънавий ҳаётида муҳим ўрин тутган. Айниқса, Марказий Осиё бу борада юксак илмий ва маънавий мактабларга асос бўлган. Ана шундай мактаблардан бири — Нақшбандия тариқати бўлиб, унинг асосчиси Хожа Баҳоуддин Нақшбанд Бухорий (1318–1389) ҳисобланади. У ўз даврида чуқур тақво, сукунат, қалб поклиги ва Аллоҳга яқинликка ундовчи амалий таълимот асосида бутун бир руҳий мактабни барпо этди.

Баҳоуддин Нақшбанднинг таълимоти, ҳаёти ва мероси ҳақидаги маълумотлар асосан унга нисбатан ёзилган тарихий, биографик ва тасаввуфий асарларда акс этган. Ушбу мақолада ана шундай асарларнинг таҳлили келтирилиб, уларнинг мазмуни, тарихий-диний аҳамияти ва Нақшбанд шахсияти ҳақидаги тасаввурлар қандай шаклланганига эътибор қаратилади.

1. “Рашаҳоту ъайн ал-ҳаёт” – Фазлуллоҳ ибн Рузбиҳон қаламига мансуб асар

Бу асар Баҳоуддин Нақшбанд ва Нақшбандия тариқати шайхларига бағишланган энг машҳур биографик манбалардан бири ҳисобланади. Унда Баҳоуддин Нақшбанднинг болалиги, устозлари, муридликдаги тажрибалари, тариқат асослари ва кароматлари ҳақида батафсил маълумотлар мавжуд.

• Асарда Баҳоуддин Нақшбанднинг асосий руҳий ғоялари (халват дар анжуман, ҳузурий зикр ва ҳ.к.) изчил ёритилган.

 • Каромату авлиё тарзида воқеалар баёни суфийликка хос рамзий тил билан берилган.

 • Асар тасаввуфий қарашлар орқали руҳий камолотга етиш йўлини тарғиб этади.

Аҳамияти: Бу асар манба сифатида Нақшбандия силсиланомасининг асосий ҳалқаларидан бири бўлиб хизмат қилади.

2. “Нафаҳотуъл-Унс” – Абдураҳмон Жомий томонидан ёзилган биографик тўплам

Абдураҳмон Жомий (1414–1492) ўзининг бу асарида 600 дан ортиқ суфия сиймоларининг таржимаи ҳолини баён этади. Улардан бири — Баҳоуддин Нақшбанддир. У киши ҳақида ёзилган қисмлар жуда эътиборга лойиқ.

• Жомий Баҳоуддин Нақшбандни “сўздан кўра сукунни афзал кўрган авлиё” сифатида таърифлайди.

 • Унинг шогирдларига берган тарбияси, руҳий етуклиги ва халқ орасидаги обрў-эътибори алоҳида тилга олинади.

Аҳамияти: Асарда Баҳоуддин Нақшбанднинг шахсияти исломий-руҳий контекстда, мутасаввиф олим нуқтайи назаридан баҳоланган.

3. “Анис ат-Толибин” – Нақшбандий ҳикматлар тўплами

Ушбу асар Баҳоуддин Нақшбанднинг ўгитлари ва руҳий-насиҳатларини ўз ичига олади. Унда муридлик, зикр, ҳаловат, сабр, рози бўлиш, Аллоҳга таваккул каби тасаввуфий ғоялар жамланган.

 • Баҳоуддин Нақшбанднинг шогирдларига қилган насиҳатлари ҳадислар ва Қуръон оятлари билан уйғунлаштирилган.

 • Асарда ҳар бир руҳий амалиёт тафсилотлари билан берилган.

Аҳамияти: Бугунги кунда бу асар руҳий тарбия ва ахлоқий покланиш йўлида қўлланилаётган манбалардан бири сифатида ўрганилади.

4. “Мактубат” – Аҳмад Сирҳиндий томонидан ёзилган хатлар тўплами

Аҳмад Сирҳиндий (Имом Раббани) ўзининг “Мактубат” асарида Нақшбандия тариқатининг руҳий методикасини янада чуқурлаштиради ва Баҳоуддин Нақшбандга ҳурмат билан мурожаат қилади.

• Баҳоуддин Нақшбанд тариқатдаги “ҳуш дар дам” ва “зикр-и хафий” ғояларини асос қилиб олганлиги алоҳида таъкидланади.

 • Нақшбанднинг ҳолат ва мақомат даражалари шарҳланади.

Аҳамияти: Асарда Баҳоуддин Нақшбанднинг таълимоти фақат Марказий Осиёда эмас, балки Ҳиндистонда ҳам чуқур қабул қилинганини кўрамиз.

5. Бошқа силсилавий ва биографик асарлар

 • “Туҳфатуъс-Суфийя” – Унда Баҳоуддин Нақшбанднинг ҳаёти, тариқати ва тариқатдаги ўрни ҳақида қисқача маълумотлар мавжуд.

 • Махдуми Аъзам, Муҳаммад Поршо, Хожа Аҳрор каби кейинги шайхлар томонидан ёзилган рисолаларда Баҳоуддин Нақшбандга доир иқтибослар ва таърифлар учрайди.

Баҳоуддин Нақшбандга нисбатан ёзилган асарлар унинг руҳий-маънавий олами ва тариқат тамойилларини ўрганишда бебаҳо манба ҳисобланади. “Рашаҳоту ъайн ал-ҳаёт”, “Нафаҳотуъл-Унс”, “Анис ат-Толибин” ва бошқа асарлар орқали биз нафақат Нақшбанд шахсини, балки бутун бир маънавий мактабнинг асосларини англаймиз. Ушбу асарлар замонавий диний-маърифий тадқиқотларда, хусусан ёшларни маънавий етукликка даъват қилишда қўлланилиши зарур.

Хайрулло Мардонов – Имом Термизий номидаги ислом институти ўқитувчиси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати

Фойдаланилган адабиётлар:

 1. Рузбиҳон, Фазлуллоҳ ибн. Рашаҳоту ъайн ал-ҳаёт. Теҳрон: 1975.

 2. Жомий, Абдураҳмон. Нафаҳотуъл-Унс. Истанбул нашри.

 3. Сирҳиндий, Аҳмад. Мактубат-и Имам Раббани. Делҳи: Надwат ал-Улама, 1990.

 4. Поршо, Муҳаммад. Рисола-йи тариқат. Қўлёзма нушалари.

 5. Махдуми Аъзам. Тариқат рисолалари. Самарқанд, 2010.

 6. Туҳфатуъс-Суфийя. Манба сифатида Ўзбекистон ФА қўлёзма фонди.