17.06.2025

“Ихлос - амалларнинг руҳи”

"Ихлос" калимаси араб тилидаги "ахласа" феълининг масдари (иш-харакат номи) бўлиб, лугатда "бирон кишига нисбатан самимий, холис, содик бўлиш", деган маънони ифодалайди. Шариат истилохида эса у "Аллох Таъолога нисбатан холис, содик бўлиш, барча амалларни холис Унинг Ўзи учун килиш" маъносини англатади.

Ихлоснинг таърифи ва унинг чегаралари борасида тўхталадиган бўлсак, айтиш мумкинки, уламолар бу борада турлича фикр билдиришган. Айрим олимлар ихлосни: "Диний бурчларни факат холис Аллох Таъоло учун килишдир",- деб тушунтиришган. Айрим олимлар эса: "Ихлос бу амалларни одамларнинг назаридан олиб кочишдир",- деб айтишган.

Ал-Харавий: "Ихлос бу амалларни хар кандай ташки аралашмалардан халос килишдир",- деб таъриф берганлар.

Яна бир олим эса: "Мухлис (амалларни холис килувчи) киши, бошкаларнинг калбида унинг эътибори бор ёки йўклигига заррача хам ахамият каратмайдиган одамдир. Унинг калби Аллох азза ва жалла олдида такволи бўлиб бўлган. Шунинг учун у хатто энг арзимас амалларини хам одамлар билишини истамайди",- деганлар.

Шак-шубха йўкки, тўлик ихлосга эришиш учун бутун куч-гайратни ишга солмок керак. Ривоят килинадики, бир куни Сахл ибн Абдуллох ат-Тустарийдан: "Калб учун энг машаккатли нарса нимадир?"- деб савол беришганда, у зот: "У ихлосдир, чунки унда калб хохиши учун хеч кандай улуш колмайди",- деган эканлар.

Суфён ас-Саврий эса: "Ниятимдан кўра кийинрок бирон нарсани муолажа килмадим, зеро, у тез ўзгариб турувчидир",- деганлар.

Барчамизга малумки, ихлос Ислом динининг асл мохиятидирки, хар бир яхши амал унинг устига барпо килинади. Одам саллаллоху алайхи ва салламдан тортиб, то Киёматгача келадиган барча одамзот сўз ва амалда ихлос килишга буюрилгандир. Ким ихлосни махкам ушласа — нажот топади. Ким уни зое килса — халокатга юз тутади. Зеро, амалнинг кабул бўлиш ёки бўлмаслиги, унга мукофот ёки жазо берилиши ўша амалда ихлоснинг мавжуд ёки мавжуд эмаслиги эътибори билан бўлади.

Бандани қилаётган амалларида холис бўлишлигига Аллоҳ таоло буйуриб шундай дейди:

فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ (٢)أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ

“ Бас, сен Аллоҳга Унга динни холис қилган ҳолингда ибодат эт. Огиҳ бўлинг ким ҳолис дин Аллоҳникидир ! ”[1] 

Аллоҳнинг динига ихлос қилиш фақат Аллоҳ таолонинг ўзини кўзлаб, розилигини ўйлаб иш қилишдан иборатдир. 

Яна бошқа ояти каримада Аллох Таъоло биздан аввал ўтган кавмларни хам ихлосга буюрганини эслатиб, шундай деди:

وَمَا أُمِروا إِلا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِرينُ الْقَيِّمَةِ (٥)

"...Холбуки улар факат ягона Аллохга, У зот учун динни холис тутган ва тўгри йўлдан огмаган холларида ибодат килишга ва намозни барпо килишга хамда закотни ато этишга буюрилган эдилар".[2]

Ўзини Аллохга ихлос билан таслим килган мўминнинг дини энг гўзал дин эканини таърифлаб, яна бундай деди:

وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلا (١٢٥)

"Мухсин (мухлис) бўлган холида юзини Аллохга таслим килган кишидан хам кўра дини гўзалрок ким бор?".[3] 

Абу Хурайра разияллоху анхудан ривоят килинади. У зот: "Пайгамбар саллаллоху алайхи ва салламдан куйидагиларни эшитганман", дейдилар:

عن ابي هريرة رضي الله عنه قال : قال رسول الله عليه السلام: قال الله تبارك و تعالى: انا اغنى الشركاء عن الشرك. من عمل عملا اشرك فيه معي غيري تركته وشركه. رواه مسلم 

"Аллох Таборака ва Таъоло айтди: "Мен шерикларнинг шерикликдан энг бехожат бўлганидирман. Ким бирон амал килиб, унда Менга бошкани шерик килса, Мен уни шерик килган нарсаси билан бирга ташлаб кўюрман".[4]

Пайгамбар саллаллоху алайхи ва саллам дедилар:

"Ким Аллохнинг юзини истаб ўрганиладиган илмни факат бирон дунёвий нарсага етишиш максадида ўрганса, Киёмат куни жаннатнинг хидини хам топмайди".[5]

Аллох Таъоло амалларни холислик билан киладиган бандаларига — гарчи уларнинг амаллари четдан караганда арзимас ва оз бўлиб кўринса хам — ажр-мукофотни катта килиб беради. Шунингдек, Аллох уларнинг — гарчи хатолари зохиридан катта ва йирик бўлиб кўринса-да — гунохларини кечиради.

Уламолар aйтадиларки:

"Аллох Таъоло томонидан катта гунохларнинг хам кечиб юборилишига сабаб бўладиган ягона амал Аллох Таъоло учун холис, факат Унинг Ўзигагина куллик килган холда бажарилган амалдир".

Шундай килиб, бир амалнинг бошка амалдан афзаллиги унинг катта ёки кичиклигига караб эмас, балки шу амал сохибининг калбида сакланадиган иймон ва ихлоснинг кай даражада эканига караб белгиланар экан. Зеро, амал суратдир, ихлос эса унинг рухидир. Alloh taolo barchamizni o‘zining ixlosli bandalaridan qilsin, amin.

 

Мухторов Исроилжон - “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси ўқтувчиси

 

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати

 


 

[1]  Зумар 2 – 3- оятлар 

[2] "Баййина" сураси 5-оят

[3] "Нисо" сураси 125-оят

[4] Имом Муслим ривояти

[5] Имом Довуд ривояти

Izoh qoldirish

Izohlar