ОЛИМ БЎЛИШ СИРЛАРИ

Фарзанд тарбияси жуда муҳим масъулият. Бир фарзанд олим бўлиши учун неча йил керак бўлади? Бу саволга олим устозлар “Бир фарзанд олим бўлиши учун нечадир йил эмас, балки бир неча авлод хизмати, бир неча авлод дуоси керак бўлади” дейишган. Буни янада яхшироқ тушуниш учун бир қиёсий мисол келтираман: Бир авлод илм-фан ва маърифат билан шуғулланиб, дейлик 100 фоизлик даражадан 20-30 фоизини босиб ўтади. Унинг фарзанди-иккинчи авлод эса, ундан ўзиб 40-50 фоизини, кейингиси 70-80 фоизини, ундан кейингиси 90-100 фоиз олимлик даражасига етиб боради. Албатта бу ота-оналарнинг ўша даражаларни қанчалик оз ё кўп эгаллашларига қараб тезроқ ёки кечроқ содир бўлиши мумкин. Демак ота-онанинг бу борадаги шахсий хизмати, роли жуда катта. Ота-онанинг бу хизматларини имкон қадар санаб ўтсак:

1. Ўзига солиҳ, иффатли жуфт танлаш;

2. Ҳалолдан ризқ топиб, ҳалолга ишлатиш;

3. Доим фарзанди ҳақига дуои хайрлар қилиш ва солиҳлардан дуо олиб юриш;

4. Ота-онанинг илм-маърифат олишда, китоб ўқишда шахсий намуна бўлиши;

5. Ният – Аллоҳ учун бўлсин. Ота-она фарзандни Аллоҳ розилиги учун илмга етаклаши керак. Фақат дунёвий фойда (унвон, пул, обрў) учун эмас. Ният ҳалол бўлса, Аллоҳ ўзи йўл очади, барака беради. Фарзанд олим бўлса-ю, ота-она ниятсиз бўлса — бу савоб эмас, синов бўлади.

6. Илм олишга муҳитни яхшилаш, атрофида илмга қизиқтирадиган нарсалар, одамларни кўп бўлишини таъминлаш;

7. Тўғри йўналтириш, яхши устозларга бериш. Бола қизиққан соҳа бўйича йўлдан адашмаслиги учун устоз керак. Ҳар қандай иқтидор нотўғри йўналишда адашади, агар устоз бўлмаса. Устоз фақат илм эмас, тарбия беради. Имом Бухорий 6 ёшида Қуръон ёд олган, лекин устозлари уни ҳадисга йўналтиргани учун дунёга буюк муҳаддис бўлиб чиққан;

8. Энг кўп қизиққан фанини, соҳасини қўллаб қувватлаш;

9. Илмга бандлиги, қандай таълим олаётганини, қизиқишини текшириб, баҳолаб, рағбатлантириб туриш;

10. Моддий томондан қўллаб-қувватлаш;

11. Фарзандни ёшлигидан илмга қизиқтириб бориш ва унга ёшига қараб таълимни кечиктирмай бериб бориш. 

Олимлик даражасини топиш учун фарзанднинг ўзида ҳам бўлиши керак бўлган бир қанча нарсалар бор. Жумладан:

1. Ўрганаётган илму фанига қизиқиши;

2. Иймонли, ихлосли бўлиб, самимият билан ёндашиши. Илмнинг юраги – иймондир. Бола илмни шунчаки “билим” эмас, Аллоҳ розилиги учун излашга ўрганиши керак. Шайх Муҳаммад Содиқ айтганлар: “Илм – Аллоҳга яқин бўлиш воситаси бўлса, у илм ҳақиқий бўлади”;

3. Ахлоқ ва ниятнинг тозалиги. Илм олишдан нияти Аллоҳнинг розилиги, одамларга фойда етказиш, жамиятга манфаат бериш… Ростгўйлик, ҳалоллик, одоб ва сабр — кишини ҳақиқий олим қилади. Илм амалсиз бўлса – юк бўлади. Илм ахлоқ билан безанса – нур бўлади;

4. Сабрли бўлиш ва изчил меҳнат. Олим бўлиш — марафон. Бир кунда эмас, йиллар давомида шаклланади. Ибн Сино 10 йил давомида Қуръон тафсирини ўрганиб, бир оятини 100 марта фикрлаб ўрганган;

5. Савол бериш ва фикрлаш одати. “Нега?”, “Қандай қилиб?”, “Агар бундай бўлса-чи?” деган саволлар — илмий тафаккурнинг бошланиши. Кўр-кўрона эмас, далил билан фикр юритишга ўрганади. Беруний, Фаробий, Ибн Рушд — бу зотлар тафаккур қудрати билан ажралиб турган;

6. Китоб билан дўстлик. Ҳар куни ўқиш — нафас олиш каби табиий бўлиши керак.

7. Тавозеъ (камтарлик) хислатига эгалик. Олимман деб кибрланса — илмида барака топмайди. Ҳар доим ўзига устоз топади, янгиликка очиқ бўлади. Имом Шофеъий: “Мен ҳар бир инсондан ўзим билмаган нарсани ўрганишга тайёрман”, деганлар;

8. Тартибли ҳаёт ва вақтга эътиборли бўлиш. Уйғониш, ўқиш, дам олиш — ҳаммаси тартибда бўлиши керак. Вақтини беҳуда кетказмайди, самимий ва режали яшайди. Ибн Таймийя: “Кунлик ишингиз бир ракат намозга ўхшасин — жойида ва ният билан”.

9. Зеҳни, хотираси яхши бўлиши;

10.Амалиёт – фақат ўқиш эмас, синаб кўриш. Бола ўрганганини қўллаб кўриши керак. Ҳадис ўқияптими? – амалда қўллаб кўрсин. Қуръон ўрганяптими? – ўзи бошқага ўқиб берсин. Тажриба, изланиш, кўрсатиш — бу “илмни жонлантиришдир”. Беруний ёшлигида юлдузлар жойлашувини чизиб юрарди – бу кейинчалик астрономия бўйича олим бўлишига йўл очди;

12. Ташқи муҳит – дўстлар, жой, Интернет. Атрофида илмга меҳр қўйганлар бўлса – ўзи ҳам ўсади. Бепарволик ёки зарарли муҳит – ҳатто энг иқтидорлини ҳам бузади. Интернетдан фойдаланиш назоратли бўлиши керак: фойдали видеолар, илмий мултфилмлар, болалар диний дастурлари… Муҳитни тозалаш – кўнгилни тозалашга тенг;

Юқорида киши олим бўлиб етишиши учун ота-онада ва ўзида бўлиши керак бўлган энг зарур нарсаларни санаб ўтилди. Албатта, бундан ташқари кўплаб иккинчи даражада керак бўладиган хислатлар ва зарурий ҳолатлар ҳам бўлиб, улар юқоридагилардан келиб чиқади.

Ҳошимжон Низомиддинов – Имом Термизий номидаги ислом институти ўқитувчиси 

Имом Термизий НИИ матбуот хизмати