ОЛИМ БЎЛИШ СИРЛАРИ (2-қисм)

Шу ўринда баъзиларимизни қийнайдиган бир саволга жавоб изласак: Нега олдин бизнинг юртдан Имом Бухорий, имом Термизий, Беруний, Форобий, Ибн Сино, Аҳмад Фарғоний каби олимлар етишиб чиққан, аммо ҳозир улардек олимлар чиқмаяпти?

Бу савол кўп одамларни қизиқтиради ва чуқур тарихий, ижтимоий ҳамда маданий омилларга боғлиқ. Имом Бухорий, Термизий, Беруний, Ибн Сино каби алломалар ўз даврида бутун дунё илм-фанига улкан ҳисса қўшган. Бугун эса нега бундай буюк алломалар етишмаяпти, деган саволга қуйидаги асосий жиҳатлар орқали жавоб бериш мумкин:

1. Юқорида айтиб ўтилган ота-она ва фарзанднинг ўзида мужассам бўлиши керак бўлган шартларнинг тўлиқ топилмаётгани;
2. Замон ва шароит фарқи. Ўша даврлар Марказий Осиё (жумладан Бухоро, Самарқанд, Термиз) илмий марказ эди. Илм эгаси энг юксак мақомда бўлган, уламолар ҳатто султондан юқори ҳурматга сазовор эди. Бугунги замонда эса кўпроқ тижорат, технология ва сиёсат устуворликка эга.
3. Таълим сифатидаги фарқлар. Илгари таълим индивидуал тарзда, устоз-шогирд анъаналари асосида чуқур, изчил олиб борилган. Ҳозирги таълим тизимида кўпинча ёд олишга урғу берилади, танқидий фикрлаш, ижодий ёндашув эса камроқ ривожланади. 
4. Илм-фанга бўлган муносабат. Илгари илм-фан илоҳий ва маънавий қадрият билан чамбарчас боғлиқ бўлган. Бугун эса кўплаб ёшлар илм эмас, тез бойиш, шон-шуҳрат ёки чет элга чиқиш ҳақида ўйлайди.
5. Глобал рақобат ва диққатни чалғитувчи омиллар. Илгари илм-фанга бўлган рақобат минтақавий эди, ҳозир эса глобал миқёсда жуда кучли. Рақамли технологиялар (ижтимоий тармоқлар, ўйинлар, телефонлар) кўплаб ёшларнинг вақтини олади, диққатини чалғитади.
6. Иқтидорли ёшларнинг йўналтирилмаслиги. Жуда кўплаб иқтидорли ёшлар бор, лекин улар қўллаб-қувватланмаса, керакли имконият ва муҳит бўлмаса, улар ўз салоҳиятини тўлиқ очиб бера олмайди. Илм йўли узоқ ва сабр талаб қилади. Кўпчилик эса тез натижа кутади.

Шундай бўлса-да, умид бор. Бугун ҳам ўз соҳасида дунё тан олган олимлар, муҳандислар, шифокорлар, дастурчилар бор — аммо улар дунёвий илм-фан доирасида фаолият юритмоқда ва биз уларни тарихий алломалар каби ҳали тўлиқ танимаганмиз.

Хулоса қилиб айтганда, ривожланиш, янгидан буюк алломалар етиштириш учун — таълим сифатини яхшилаш, илмга муносабатни ўзгартириш, ёшларни илоҳий ва дунёвий илмларга рағбатлантириш лозим.

Ҳошимжон Низомиддинов – Имом Термизий номидаги ислом институти ўқитувчиси 

Имом Термизий НИИ матбуот хизмати