ИСЛОМ ШАРИАТИДА АЁЛЛАРНИНГ ВАКОЛАТЛАРИ

Ислом дини эркак ва аёлни тенг аҳамиятли деб кўрган ҳолда, уларнинг биологик, психологик ва ижтимоий хусусиятларини инобатга олган ҳолда ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаб беради. Аёлларга берилган ҳуқуқлар ва ваколатлар асосан Қуръони карим оятлари ва Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларига асосланади. Ушбу мақолада Ислом шариатида аёлларга берилган ваколатлар илмий асосда таҳлил қилинади ва улар жамиятдаги ўрнини белгилаб берувчи асосий жиҳатлар кўриб чиқилади.

Исломда таълим олиш эркак ва аёл учун фарз қилиб белгиланган. Бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: “Илм талаб қилиш ҳар бир мусулмон учун фарздир.” (Муслим). Ислом аёлнинг таълим олишини нафақат рухсат этади, балки буни зарур деб ҳисоблайди. Аёлнинг билимга эга бўлиши, аввало, унинг динини тўғри тушунишига, иккинчидан, фарзанд тарбиясида билимли бўлишига хизмат қилади. Шу сабабдан Исломнинг илк давридан бошлаб, аёллар орасида буюк олималар, муаллималар ва фақиҳлар етишиб чиққан. Масалан, Уммул Мўминин Ойша розияллоҳу анҳо Ислом тарихидаги энг билимдон аёллардан бири сифатида танилган.

Ислом шариатига кўра, аёллар мол-мулкка эгалик қилиш ва уни бошқариш ҳуқуқига эга. Қуръони каримда шундай дейилган: “Эркакларга ўзлари топган нарсалардан улуш бор ва аёлларга ҳам ўзлари топган нарсалардан улуш бор.” (Нисо сураси, 32-оят). Бу оят аёлларнинг иқтисодий мустақиллигини таъминлаш ҳуқуқини аниқ белгилайди. Аёлнинг ишидан ёки савдосидан тушган даромад тўлиқ унинг ихтиёрида бўлиб, бу мол-мулкни қандай ишлатишини ўзи ҳал қилади. Аёл эрининг, отасининг ёки бошқа қариндошларининг мол-мулкига қарам бўлиши шарт эмас.

Ислом шариатида аёлларга меросдан улуш берилиши аниқ белгилаб қўйилган. Қуръони каримда бу ҳақда қуйидагича баён қилинган: “Аллоҳ фарзандларингизга меросни қандай тақсимлашни буюради: эркакнинг улуши икки аёлнинг улушига тенг…” (Нисо сураси, 11-оят). Бу тақсимот Ислом жамиятининг иқтисодий ва ижтимоий тизимини барқарорлаштиришга хизмат қилади. Меросдаги улушнинг эркакларга нисбатан камроқ бўлиши аёлларнинг иқтисодий масъулияти чекланганлиги билан боғлиқдир. Эркаклар оила боқувчиси бўлиши лозим бўлгани сабабли, уларга кўпроқ молиявий ресурслар ажратилади. Аёл эса ўз улушини ҳеч қандай масъулиятсиз фойдаланиши мумкин.

Исломда никоҳ эркак ва аёл ўртасидаги ўзаро келишув асосида тузилади. Бу борада аёл қуйидаги ҳуқуқ ва ваколатларга эга: розилик билдириш ҳуқуқи, чунки аёлнинг розилиги бўлмаган ҳолда никоҳ тузиш шариатда қатъиян ман этилади. Ҳадисда айтилади: “Қизларнинг розилигисиз уларни эрга берманг.” (Бухорий). Аёл никоҳдан олдин ёки кейин эридан меҳр талаб қилиш ҳуқуқига эга. Меҳр – бу аёлнинг иқтисодий ҳимоясини таъминлаш воситаси ҳисобланади. Шунингдек, шариатда аёл эридан ажрашишни талаб қилиш ҳуқуқига эга (бу ҳуқуқ “ҳулъ” деб аталади). Агар эр ўз бурчларини бажармаса ёки оилавий ҳаётда адолатсизлик қилса, аёл қозига мурожаат қилиши мумкин.

Шариат аёлларга ишлаш ва касб-ҳунар эгаллаш ҳуқуқини беради, агар бу ишлар Ислом меъёрларига зид бўлмаса. Аёлнинг меҳнат қилишига мисол сифатида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рафиқаси Хадича онамизни келтириш мумкин. У нафақат савдо-сотиқ билан шуғулланган, балки ўз замонасининг энг муваффақиятли тадбиркорларидан бири бўлган. Исломда аёлларнинг ишлаши фақат бир шарт билан чекланади: уларнинг жамиятда ишлаши оилавий масъулиятларига зарар етказмаслиги лозим.

Ислом даврида аёллар ижтимоий ва сиёсий масалаларда фаол иштирок этишган. Пайғамбаримиз даврида аёллар жамият ишлари, маслаҳат кенгашлари ва жангларда ҳам қатнашганлар. Масалан, Умму Аммора розияллоҳу анҳо Уҳуд жангида жангчиларга сув олиб келган ва Расулуллоҳни ҳимоя қилишда фаол иштирок этган. Бундан ташқари, аёллар Қуръон оятлари ва ҳадисларни ўрганиб, бошқа мусулмонларга таълим беришган.

Исломда аёллар эркаклар томонидан адолатсиз муносабат ёки тазйиққа учраган тақдирда ҳимоя қилинади. Қуръони каримда айтилади: “Улар билан гўзал муомала қилинг.” (Нисо сураси, 19-оят). Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам шундай деганлар: “Сизларнинг энг яхшиларингиз аёлларига яхши муносабатда бўлганларингиздир.” (Термизий). Бу Исломда аёлларнинг қадр-қиммати ва ҳурматини таъминлаш қанчалик муҳим эканини кўрсатади.

Ислом шариатида аёлларнинг ҳуқуқлари ва ваколатлари жамиятда уларнинг қадр-қиммати, мавқеини таъминлашга қаратилган. Таълим олишдан тортиб, мол-мулкка эгалик қилиш, никоҳ, ижтимоий ва сиёсий ҳаётда иштирок этишгача бўлган барча ҳуқуқлар Ислом томонидан кафолатланади. Аёлларнинг ҳуқуқларини тўлиқ таъминлаш нафақат шахсий ривожланишга, балки жамиятнинг аҳлоқий ва иқтисодий тараққиётига хизмат қилади. Шу боис, Исломда аёлларнинг ҳуқуқларини ҳурмат қилиш ва уларга адолат билан муомала қилиш ҳар бир мусулмоннинг бурчидир.

Ярашев Хабиб – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси 4-босқич талабаси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати