АЛИХОНТЎРА СОҒУНИЙ

Алихонтўра Шокирхонтўра ўғли Соғуний (1885 – 1976) — туркистонлик йирик дин арбоби, тарихчи, адиб ва сиёсий арбоб. У ислом илмларида чуқур маълумотга эга бўлиб, айниқса “Тарихи Муҳаммадий” асари орқали мусулмон умматига Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) ҳаётини танитишда муҳим рол ўйнади. Сиёсий етакчи сифатида эса 1944–1946 йилларда эълон қилинган Шарқий Туркистон Жумҳуриятининг Мувваққат Инқилобий Ҳукумат раиси бўлди.

Соғуний 1885-йил 21-мартда Туркистон вилоятининг Тўқмоқ (қадимги Баласоғун) шаҳрида туғилган. Унинг отаси Шокирхонтўра машҳур илмга меҳр қўйган, Усталардан бири бўлиб, ўғлига Мадина шаҳридаги диний ўқув юртларига юборади. Кейинчалик Алихонтўра “Мир Араб” мадрасасида, сўнгра Мадинада таълим олиб, ҳадис, тафсир ва фиқҳ илмларида етук мутахассисга айланди.

Соғунийнинг асарлари орасида энг машҳурлари:

Тарихи Муҳаммадий — мусулмонларга Муҳаммад (с.а.в.) ҳаётини содда ва тушунарли услубда тақдим этувчи илк нашрлардан бири .

Туркистон қайғуси — хотира ва иншо тўплами бўлиб, унда 1916-йилги қўзғолон, сиёсий таъқиблар ва муҳожирлик йиллари ҳикоя қилинади .

Шифау ал илал— табобатга оид асар, халқ табобати ва суннат йўлларини баён этади.

 Амир Темурнинг “Тузуклари”, Аҳмад Донишнинг “Нодир воқеалар”, Ҳерман Вамберийнинг “Мовароуннаҳр ёки Бухоро тарихи” асарларини ўзбек тилига татбиқ этган.

ХХ аср бошларида Алихонтўра ижтимоий-­сиёсий ислоҳотларга фаол қўшилди. 1914-йилда россия империяси махфий политсияси назоратига тушиши, 1916-йилдаги қўзғолон қаттиқ бостирилгач, у ўз хавфсизлигини таъминлаш учун Қашқарга (Хитой) муҳожирликка кетди. Кейинчалик Гҳулжа шаҳрида Шарқий Туркистон аҳолисини озодлик мафкураси атрофида бирлаштиришга ҳисса қўшди. 1937-йилда Хитой маъмурияти томонидан ҳибсга олиниб, умр бўйи қамоқ жазосига ҳукм қилинса-да, 1941-йилда судявий текширув натижасида озод этилди.

1944-йил 12-ноябрда Шарқий Туркистон Жумҳурияти эълон қилинди ва Алихонтўра Соғуний унинг Мувваққат Инқилобий Ҳукумат раиси этиб сайланди. Шунингдек, у миллий қўшинларни ташкил этиб, ўзини “илк ўзбек маршали” сифатида намоён қилди.

1946-йил июнида Совет ва Хитой расмийлари босими остида Гҳулжадан Тошкентга олиб келинди. Собиқ президент Соғуний ҳаётининг охиригача пойтахтда яшаб, илмий ва диний фаолиятни давом эттирди. У 1976-йил 28-февралда Тошкентда вафот этиб, шаҳарда икки шаҳид қабристонига дафн қилинди. Алихонтўра Соғуний нафақат илмий асарлар муаллифи, балки миллий озодлик ҳаракатларининг етакчи арбоби сифатида ҳам тарихда муҳим ўрин тутади. Унинг “Тарихи Муҳаммадий” каби диний-маърифий нашрлари совет таъқиқларига қарамай, киборларга Муҳаммад (с.а.в.) ҳаётидан илҳом олишга хизмат қилди. Сиёсий етакчилик вазифасидаги фаолияти Шарқий Туркистон тарихига янги саҳифа очди. Бугун унинг асарлари ва хотираси Ўзбекистон ҳамда халқаро илмий доираларда ўрганилмоқда, таржима ва тадқиқотлар мавзуси бўлиб келмоқда.

Бултурбоев Ойбек – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси 3-босқич талабаси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати