САЛАФИ СОЛИҲЛАР КИМЛАР?

Раддия

Бугунги кунда турли диний оқим ва фирқалар “Аҳли сунна вал жамоа” мусулмонларини адашганликда айблаб, куфр ва ширкда деб нисбат бериб, ўзларини ҳақ йўлида деб иддао қилишади ва ўзларига қўшилишни ва ҳақиқий Исломда бўлишни даво қилмоқдалар. Шулардан бири сохта салафийлик оқими аъзоларидир.

Бундай оқим ва фирқалар қандай номланмасин, уларнинг фикри ва эътиқодлари деярли бир хил. Ўзларига эргашмаганларни залолатда, куфр диёрида истиқомат қилади, ҳижрат қилиш фарз деган ботил даъволар билан баъзи бир саводи йўқ ёки динга қизиққан инсонларнинг миясини заҳарлаб ўз сафларига қўшишга ҳаракат қилмоқдалар. Улар бу йўлда ҳар қандай йўл билан, ҳатто ҳозирги кунда жуда фаоллик билан ривожланаётган алоқа воситалари, жумладан интернет орқали ҳам кенг тарғибот ишларини олиб боришмоқда.

Аввало, салафийлар ким ва нима учун улар ўзларини “Салафийлар” деб номлашмоқда? Шу ҳақида маълумотга эга бўлсак.

«Салаф» сўзи араб тилида «аввалда ўтганлар, ўтмишда яшаганлар», «Салафий» – «ўтмишда ўтган аждодлар йўлидан борувчи» маъноларини беради.

Истилоҳда эса «Салаф» Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом тарафларидан мақталган, илк ҳижрий уч аср авлодлари ҳисобланади. Шу даврда яшаб ўтган саҳобалар, тобеъинлар ва табаъа тобеъинлардан иборат олимлару фозиллар, мужтаҳид уламолари “салафи солиҳлар” деб аталади. Абу Ҳанифа ва бошқа ўрта асрларда ўтган муаллифлар асарларида бу сўз айнан мана шу маънода, яъни «ас-салаф», «ас-салаф ас-солиҳ» (ўтган солиҳ аждодлар) шаклларида келади.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом ўзларининг муборак ҳадисларида: “Инсонларнинг энг яхшиси менинг асрдошларим. Сўнгра уларга яқин бўлганлар (тобеъин)дир. Сўнгра, уларга яқин бўлганлар (табаъа тобеъин)дир. Улардан кейин ёлғончилик тарқаб кетади. Ҳатто бирор кишики, ундан гувоҳлик сўралмасада (ёлғондан) гувоҳлик бераверади, ундан қасам ичиш сўралмасада (ноўрин) қасам ичаверади”, – деганлар.

Шу ҳадисга биноан Ислом оламида дастлабки уч асрда яшаб ўтган мусулмон авлодлари энг яхши солиҳ инсонлар деб эътироф этилади. Бугунги кунда машҳур тўрттала мазҳаб – Ҳанафий, Моликий, Шофиъий ва Ҳанбалий мазҳаби асосчилари ва уларнинг асҳоблари айни юқоридаги ҳадисда айтиб ўтилган авлод вакиллари ҳисобланадилар. Улардан кейинги давр вакиллари, олимлари, фозилу авлиёларига ҳам “салафи солиҳ”, “салафий” деган атама ишлатилмайди.

Сўнгги йилларда “салафи солиҳларга эргашиш” шиорини ниқоб қилиб олган, мусулмон жамиятларини илк ислом даври ҳолатига қайтаришни тарғиб қилувчи мутаассиб, сохта салафийлар пайдо бўлганини алоҳида қайд этиш лозим.

Улар исломий аҳком ва фатволарни ҳар бир замон тақозосига қараб эмас, балки ҳижрий сананинг дастлабки уч асрига мувофиқ равишда ҳаётга татбиқ этишни иддао қилган оқимдир. Бу оқим араб ва ислом мамлакатларида тарқалган бўлиб, Маказий Осиёга ҳам кириб келмоқда.

Бу оқим тарафдорлари ислом динининг ҳар бир замон ва ҳар бир маконга мослаша олишини тан олмайдилар. Ўн тўрт асрдан бери исломнинг забардаст  олимлари, фақиҳу мужтаҳидлари, мўътабар тўртта мазҳаб соҳиблари қабул қилган фатволарни тан олмайдилар ва уларга қарши чиқадилар.

Сохта салафийликнинг асосчиси суриялик Аҳмад ибн Таймия бўлиб, ушбу оқим тарафдорлари асосан аҳли сунна имоми – Абу Мусо ал-Ашъарий (р.а) томонидан талқин қилинган ақоидий ислоҳотларни рад қилиш билан ўртага чиққанлар. Ибн Таймия умри давомида ўзининг агрессив қарашлари туфайли тўрт марта қамоқ жазосига тортилган ва 1328 йилда қамоқхонада вафот этган.

Сохта салафийларнинг фикрича, Расулуллоҳнинг муборак қабрларини зиёрат қилиш бидъат ва залолатдир (ваҳоланки, ибн Таймиягача бўлган давр, яъни қариб саккиз асрдан бери бутун Ислом оламида жорий бўлган энг улуғ зиёратлардандир). Шунингдек, Расулуллоҳнинг туғилган кунлари, яъни мавлиди шарифни нишонлаш ҳам бидъат ва фойдасиздир, Расулуллоҳдан қолган осори атиқаларни сақлаш, асраб-авайлаш эса гўёки ширкдир. “Салафийлар”нинг тасаввурида юқоридаги каби азиз ва мўътабар нарсалар жоҳилият давридаги бут-санамларга сиғинишга тенглаштирилади.

“Салафийлар”нинг бу каби қарашлари ўз даврида катта фитна ва янгилик бўлишига қарамасдан, уларнинг тарафдорлари жуда кўп эди. Бунинг сабаби, Ибн Таймия кучли тақво ва илм соҳиби бўлган ва ҳанбалийлик мазҳабига мансуб оилада вояга етган. Шу сабаб ҳам унга эргашганлар кўп бўлди. Натижада унинг адашганлигини кўпчилик пайқамай қолди. Унинг фатволари кўпчилик мухлислари томонидан қабул қилинарди. Охири эса уни “мужаддид” (динни янгиловчи), “шайхул ислом” деган лақаблар билан атай бошладилар. Аслида эса, Ибн Таймия мужаддид ҳам, асл салафий ҳам бўлмаган. Унинг “салафийлик” мазҳаби ҳам ҳеч қандай салафи солиҳларнинг йўлларига тўғри келмайди. Балки, мусулмонлар жамоасидан ажралиб чиққан адашган бир кичик мутаассиб оқим бўлган холос.


 

Аббосхон Абдуллаев – Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими

Имом Термизий ЎМИТМ матбуот хизмати