“Яхшилик қил денгизга от, балиқ билмаса Холиқ билар”

Ўзбек халқининг бой маънавий мероси инсонийлик, одоб-ахлоқ ва фазилатларни тарғиб қилувчи ҳикматларга бой. Уларнинг орасида “Яхшилик қил денгизга от, балиқ билмаса Холиқ билар” деган мақол алоҳида ўринга эга. Ушбу мақол инсонларга беғараз яхшилик қилишни, яхшилик эвазига ҳеч қандай мукофот кутмасликни ўргатади. Жамиятда яхшилик қилишнинг ижтимоий ва маънавий аҳамиятини англаш ҳамда унинг илмий асосларини ёритиш ушбу мақоланинг асосий мақсадидир.

Мазкур мақолда учта асосий тушунча ётади:

 1. Яхшилик қилиш: Инсоннинг ўз манфаатини четга суриб, бошқаларга ёрдам кўрсатиши.

 2. Беғаразлик: Яхшилик эвазига ҳеч нарсани кутмаслик.

 3. Илоҳий қадрият: Ҳар бир яхшилик Аллоҳ таолонинг илоҳий кўрсатмасига асосланади ва фақат Унинг томонидан мукофотланади.

Бу ҳикмат инсонларнинг ўзаро муносабатларида самимият ва ишончни шакллантиради. Балки кимдир яхшилигингизни қадрламаслиги мумкин, аммо Аллоҳ ҳар бир яхши амални мукофотлайди. Бу эса инсонни юксак маънавий даражага олиб чиқади.

Исломда яхшилик қилиш – энг олий фазилат сифатида баҳоланади. Қуръони Карим ва ҳадислар бу борада кўплаб далиллар келтиради.

 1. Қуръон оятларида яхшиликка рағбат:

 • “Яхшилик ва ёмонлик баробар эмас. Сен яхшилик билан ёмонликнинг олдини ол. Шунда сени душман бўлган киши гўё яқин дўстга айланади.”

(Фуссилат сураси, 34-оят)

Ушбу оят яхшиликнинг нафақат бошқаларни ўзгартириши, балки инсоннинг ўзига ҳам фойда келтириши ҳақида далолат беради.

 2. Ҳадисларда яхшиликнинг ўрни:

Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) шундай деганлар:

 • “Ҳар бир яхшилик садақадир.”

 • “Сизларнинг яхшиларингиз одамларга энг кўп фойда келтирганларингиздир.”

Бу ҳадислар яхшиликнинг ижтимоий фойдасини кўрсатиб, инсонни ҳар бир амалини яхши ният билан бажаришга ундайди.

 3. Тасаввуфда яхшилик тушунчаси:

Тасаввуф таълимотида “иҳлос” ва “фидойилик” тушунчалари яхшиликнинг асоси ҳисобланади. Маънавий покликка эришиш учун инсон ўз нафсини тийиб, бошқа одамларга хизмат қилишни олий мақсад деб билиши лозим. Бу ғоя мазкур мақол мазмуни билан тўлиқ уйғунлашади.

Жамиятда яхшилик қилишнинг ижтимоий фойдаси кенг қамровлидир.

 1. Жамиятдаги ишонч муҳитини яратиш:

Беғараз ёрдам ва саховат жамиятда ижобий муҳит шакллантиради. Бу, айниқса, оилада, иш жойларида ва қўшничилик муносабатларида муҳимдир.

 2. Яхшилик ва ижтимоий барқарорлик:

Ҳозирги кунда глобал инқирозлар – иқтисодий нотенглик, иқлим муаммолари ва бошқа масалаларни ҳал қилишда жамият ичидаги яхшилик ва бирдамлик муҳим рол ўйнайди. Халқаро хайрия ташкилотларининг фаолияти бунга ёрқин мисолдир.

 3. Шахсий ривожланиш:

Тадқиқотларга кўра, беғараз яхшилик қилган одамлар ўзларини бахтлироқ ва маънан бойроқ ҳис қиладилар. Масалан, бир тадқиқот шуни кўрсатдики, ёрдамга муҳтож одамларга кўмак берган кишилар ўз ҳаётларига нисбатан кўпроқ мамнунлик ҳис қиладилар.

Психологик ва маънавий таҳлил

 1. Психологик таъсир:

 • Яхшилик қилиш стрессни камайтиради, инсонни руҳий жиҳатдан тетик қилади.

 • Ёрдамга муҳтож одамларнинг дуоси яхшилик қилувчини маънавий жиҳатдан кўтаради.

 2. Маънавий қониқиш:

 • Инсон яхшилик қилиш орқали ўз виждонини хотиржам қилади ва бу уни ички сокинликка олиб боради.

 • Аллоҳнинг розилигини олишга интилиш инсонни юксак маънавиятга олиб чиқади.

Болаларни яхшиликка ўргатиш жамиятнинг келажаги учун муҳимдир. Халқ оғзаки ижодида кенг учрайдиган мақоллар, эртаклар ва ҳикоятлар бу борада муҳим тарбия воситасидир. Масалан:

 • “Яхшилик қилсанг, яхшилик топасан.”

 • “Саховатли одамнинг иши ўнгланади.”

Ушбу ҳикматлар болаларда ижобий фазилатларни шакллантириб, уларни эзгу ишларга илҳомлантиради.

Амалий жиҳатлар ва тавсиялар

1. Таълим тизимида тарғибот:

• Мактабларда яхшиликнинг аҳамиятига оид махсус дарслар ва тадбирлар ташкил этиш.

 • Маънавият ва маърифат соатлари давомида болаларни беғараз ёрдамга ундаш.

 2. Жамиятда тарғибот:

 • Оммавий ахборот воситалари орқали беғараз яхшиликни тарғиб қилиш.

 • Яхши ишларни кўрсатадиган ҳужжатли филмлар ва мақолалар тайёрлаш.

 3. Шахсий амалиёт:

 • Ҳар бир инсон кунлик ҳаётида ҳеч бўлмаганда кичик яхшилик қилишни одатга айлантириши керак. Бу, масалан, бир кишига ёрдам бериш ёки яхши сўз айтиш бўлиши мумкин.

“Яхшилик қил денгизга от, балиқ билмаса Холиқ билар” ҳикмати инсониятнинг юксак маънавий қадриятларини ифодалайди. Бу мақол жамиятда самимият, бирдамлик ва ишончни мустаҳкамлайди. 

Ярашев Ҳабиб – Имом Термизий ўрта махсус ислом таълим муассасаси 4-босқич талабаси

Имом Термизий ЎМИТМ матбуот хизмати