ОДОБ ОИЛАДАН БОШЛАНАДИ

Одоб – инсоният маданиятининг юксак намунаси ва жамият тараққиётининг муҳим асоси. Ахлоқиймеъёрлар нафақат инсоннинг шахсий ҳаётига, балки ижтимоий муносабатларга ҳам бевосита таъсир қилади. Замонавий дунёда халқаро миқёсда ҳам инсон ҳуқуқлари, тинчлик ва барқарорликка эришиш учун одоб ва ахлоқий қадриятларнинг аҳамияти тобора ортиб бормоқда. Шу сабабдан, одобни ривожлантиришнинг асосий манбаи – оила институтини мукаммаллаштириш масаласи долзарбдир. Чунки одобнинг пойдевори оила бағрида шаклланади.

Оила – инсоннинг бирламчи ижтимоий муҳитидир. Бола илк бор оилада ижтимоийлашади ва ўзига хос қадриятларни ўрганади. Оиланинг ҳар бир аъзоси боланинг дунёқараши, маънавияти ва ахлоқий қиёфасининг шаклланишида муҳим рол ўйнайди.

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (WHO) ва БМТнинг Болалар жамғармаси (UNICEF) каби халқаро ташкилотлар оиладаги тарбиянинг болаларнинг маънавий ривожланиши ва психологик соғлиғига ижобий таъсирини таъкидлаб келади. Хусусан, болада ҳурмат, ҳамдардлик ва масъулият каби фазилатларнинг ривожланиши оиладаги соғлом муҳитга боғлиқдир.

Пайғамбаримиз Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Фарзандга чиройли одобдан яхшироқ мерос қолдирилмайди” (Имом Термизий), деб бежиз айтмаганлар. Ушбу сўзлар нафақат исломий қадриятларни, балки одоб ва ахлоқнинг универсаллигини акс эттиради.

Одобнинг халқаро миқёсдаги аҳамиятини ҳисобга олиб, оилада тарбияни қуйидаги тамойиллар асосида ташкил этиш лозим:

 1. Ҳурмат ва тенглик

Оиладаги ҳар бир аъзо, ёшидан ва мавқеидан қатъи назар, ҳурматга лойиқ. Халқаро ҳуқуқ нормаларига кўра, бола ҳуқуқлари Конвенсияси (1989 йил) болаларнинг шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилишни талаб қилади. Бу принцип оила аъзолари ўртасидаги соғлом муносабатларни шакллантиришнинг асосий қоидаларидан биридир.

 2. Меҳр ва психологик қўллаб-қувватлаш

Болаларда эмпатия ва меҳрибонликни ривожлантириш учун ота-оналар ўзлари намуна бўлишлари керак. Оиладаги меҳр-муҳаббат ва эмотсионал барқарорлик боланинг ижтимоий ва ахлоқий ривожланишига асос бўлади.

 3. Масъулият ва ҳамкорлик

Оилада болаларни ўз масъулиятини ҳис қилишга ўргатиш одобли шахсни шакллантиради. УНЕСCО таълим тамойилларига кўра, ҳамкорлик ва масъулиятни ривожлантириш жамиятни барқарор ривожланиш сари етаклайди. Бу оилавий муносабатларда ҳам ўз аксини топади.

 4. Таълим ва хулқий кўникмаларни ривожлантириш

Оиладаги таълимий жараён болаларнинг билим олишга бўлган қизиқишини ва яхши хулқни шакллантиришда асосий омил ҳисобланади. Бу жараён ота-оналар ва педагогларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатларини талаб қилади.

Одобли оиладан – одобли жамиятга

Халқаро тажриба шуни кўрсатадики, оиладаги одобли муҳит жамиятнинг барча жабҳаларида ҳамжиҳатлик ва барқарорликни таъминлашга ёрдам беради. Масалан:

 • Япония: Оилада интизом ва одобга катта эътибор қаратилиши мамлакатда ўзаро ҳурмат ва тартибни сақлашга хизмат қилади.

 • Скандинавия давлатлари: Оилаларда болаларни тенг ҳуқуқли шахс сифатида тарбиялаш ижтимоий адолат ва юқори даражадаги фуқаролик масъулиятига олиб келган.

 • Исломий давлатлар: Оила ва одобнинг диний меъёрларга асосланганлиги, жамиятда ахлоқий нормаларни қўллаб-қувватлайди.

Глобал контекстда оиланинг аҳамияти

Замонавий дунёда одоб ва ахлоқ масаласи нафақат шахсий, балки глобал муаммоларга ҳам тааллуқли. Оилалараро ва миллатлараро ҳамжиҳатликни таъминлашда оиладаги тарбия муҳим аҳамият касб этади. БМТнинг Барқарор ривожланиш мақсадлари (СДГ) доирасида ҳам оиланинг таълим ва барқарор жамият қурилишидаги роли алоҳида қайд этилган.

“Одоб оиладан бошланади” деган жумла нафақат миллий, балки халқаро миқёсда ҳам ўз долзарблигини сақлайди. Оила – жамиятнинг пойдевори, одоб эса ушбу пойдеворни мустаҳкамлайдиган энг муҳим фазилатдир. Оила аъзолари ўртасидаги ҳурмат, меҳр, масъулият ва таълимга асосланган тарбия жамиятни ривожлантиришда ҳал қилувчи рол ўйнайди.

Шунинг учун, ҳар бир ота-она ва ҳар бир жамият одобни оиладан бошлашни устувор вазифа сифатида қабул қилиши зарур. Чунки одобли авлод – барқарор ва тинч жамиятнинг кафолатидир.

Вайдуллаев Аҳмад – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси Ўқув-услубий бўлим бошлиғи

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати