ДИНЛАР ТАЪЛИМОТИДА ТИНЧЛИК ВА БАҒРИКЕНГЛИК МАСАЛАЛАРИ (2-қисм)

Буддизм ва тинчлик фалсафаси

Буддизм дини тинчлик ва бағрикенгликни инсоннинг ички хотиржамлиги ва меҳрибонлиги орқали таъминлашга урғу беради. Будда таълимотида зўравонликнинг ҳар қандай шакли рад этилади ва ҳаётга нисбатан ҳурмат устувор қадрият саналади. Буддизм фалсафасида тинчлик нафақат ташқи муҳит билан боғлиқ тушунча, балки инсон қалбидаги ички осойишталик билан чамбарчас боғлиқдир. Бу борада қуйидаги ҳикматли сўзлар мавжуд: “Нафрат нафрат билан эмас, балки фақат муҳаббат билан йўқ қилинади. Бу абадий ҳақиқатдир.” Буддизмнинг асосий қадриятларидан бири бўлган аҳимса (зўравонликдан тийилиш) тамойили инсонларни ҳеч кимга зарар етказмасликка, сабр-тоқат ва бағрикенглик билан яшашга чорлайди. Буддизмда инсонларнинг ҳаёт тарзига ҳурмат билан қараш, уларнинг эътиқодини қабул қилиш ва уларга зарар етказмаслик муҳим саналади. Будда ўз издошлари орасида уруш ва зўравонликка қарши бўлиб, инсон қалбида тинчлик ўрнатиш орқали жамиятда ҳам тинчлик бўлишини тарғиб қилган.

Буддизмда тинчлик ва бағрикенглик нафақат шахсий ҳаётда, балки жамият миқёсида ҳам муҳим аҳамият касб этади. Тарихий жиҳатдан буддист жамиятлар ўзаро келишмовчиликларни уруш эмас, балки мулоқот ва муросага асосланган усуллар билан ҳал қилишга интилган. Буддизм таълимотида айтилишича, инсон ички тинчликка эришгандагина жамиятдаги тинчликка ҳисса қўша олади. Шу сабабдан буддистлар ўз ҳис-туйғуларини назорат қилиш, жаҳлдан тийилиш ва атрофдагиларга меҳрибон бўлишга чақирилади.

Буддизм фалсафаси ҳозирги замонда ҳам тинчликпарварлик ва бағрикенглик ғояларини илгари суришда муҳим ўрин тутади. Буддист етакчилар, жумладан Далай Ламанинг тинчлик ва муросага чақирувчи фаолияти бутун дунёда эътироф этилган. Буддизмнинг тинчлик фалсафаси ҳар қандай можарони зўравонлик билан эмас, балки меҳр-муҳаббат ва тушуниш орқали ҳал қилишга асосланади, бу эса бугунги дунё учун жуда долзарб ҳисобланади.

Ҳиндуизмда бағрикенглик тамойиллари

Ҳиндуизм дини турли эътиқодларни ҳурмат қилишни ва бағрикенгликни тарғиб этади. Ушбу диннинг асосий матнларидан бири бўлган Бҳагавад-Гита да шундай дейилган: “Ҳақиқатга элтувчи йўллар турлича бўлиши мумкин, лекин ҳаммаси Худога олиб боради.” Бу ғоя бошқа динларга нисбатан очиқликни ва бағрикенг муносабатни акс эттиради. Ҳиндуизмда ҳам аҳимса тамойили муҳим ўрин тутиб, ҳеч кимга зарар етказмаслик тушунчаси илгари сурилади.

Ушбу дин бағрикенглик тамойилларига асосланган бўлиб, турли эътиқод ва фалсафий йўналишларни қабул қилади. Ҳиндуизмнинг қадимий матнларида инсоннинг барча тирик мавжудотларга нисбатан меҳрибон бўлиши кераклиги таъкидланади.

Яҳудийликда тинчлик ва бағрикенглик

Яҳудийлик динида тинчлик муҳим тамойиллардан биридир. Таврот ва бошқа яҳудий муқаддас матнларида тинчликка чақирувчи кўплаб таълимотлар мавжуд. Масалан, Шалом (тинчлик) яҳудий маданиятида муҳим тушунчадир ва бу фақат урушнинг йўқлигини эмас, балки адолат ва барқарорликни ҳам англатади. Тинчлик яҳудийликда Худонинг инсонга берган энг олий неъматларидан бири саналади. Талмудда шундай дейилган: “Буюк тинчлик! Чунки барча неъматлар тинчлик билан тугалланади.” Шунингдек, яҳудий ибодатларида шалом сўзи кўп қўлланади, ва яҳудийлар ўзаро саломлашганда “Шалом алеичем” (Сизга тинчлик тилайман) иборасидан фойдаланадилар. Яна: “Ким бир инсоннинг ҳаётини сақлаб қолса, у бутун инсониятни сақлаб қолгандек бўлади.” – ҳам дейилаган. Бу таълимот яҳудийликда инсон ҳаётининг қадр-қиммати ва тинчликни таъминлашга бўлган эътиборни акс эттиради. Яҳудийликда адолат, ҳалоллик ва бағрикенглик муҳим қадриятлар ҳисобланади. Ушбу дин ҳам инсонларни ўзаро тинч-тотув яшашга, жамиятда тартиб ва осойишталикни сақлашга чақиради.

Бугунги кунда яҳудийлик тинчлик ва бағрикенглик тамойилларини турли халқаро ташаббуслар, динлараро мулоқот ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш орқали илгари сурмоқда. Яҳудий етакчилари ва ташкилотлари тинчликни таъминлаш, турли дин ва маданият вакиллари ўртасида ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш йўлида фаолият юритмоқда. Шу боис яҳудийликнинг тинчлик ва бағрикенглик ҳақидаги таълимотлари бугунги дунё учун муҳим аҳамият касб этади.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, турли динлар тинчлик ва бағрикенгликни тарғиб қилишда умумий мақсадларга эга. Ислом, христианлик, буддизм, ҳиндуизм ва яҳудийлик динларида зўравонлик қораланган, тинч-тотув яшаш ва инсонларни ҳурмат қилиш буюрилган. Динлар ўртасидаги ҳамжиҳатлик ва бағрикенглик нафақат диний тамойил, балки жамият барқарорлиги ва тараққиётининг гарови ҳамдир. Замонавий дунёда тинчлик ва барқарорликни таъминлаш учун динлараро бағрикенглик муҳим аҳамият касб этади. Ҳар бир дин ўз таълимотида тинчликка чорлайди, аммо тарих давомида нотўғри талқинлар натижасида диний низолар келиб чиққан. Бугунги кунда турли конфессиялар ва диний етакчилар ўртасида мулоқотни ривожлантириш, динлараро ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва эътиқод эркинлигини таъминлаш глобал тинчликнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади. Халқаро миқёсда диний бағрикенгликни тарғиб қилиш бўйича турли ташаббуслар илгари сурилган. Масалан, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва бошқа халқаро институтлар тинчликни сақлаш ва диний бағрикенгликни ривожлантириш бўйича турли дастурлар ишлаб чиқмоқда. Инсоният тарихида диний бағрикенглик ва ҳамкорлик маданияти юксак тараққиётга эришишнинг муҳим омили бўлиб келган. Агар бугунги кунда ҳам барча динлар ўз таълимотларида илгари сурилган тинчлик ва бағрикенглик ғояларига амал қилса, уруш ва можаролар камаяди, инсоният янада барқарор ва осойишта ҳаёт кечиради. Шундай экан, диний таълимотлардан ўрганиб, тинчлик ва бағрикенгликни кундалик ҳаётимизда татбиқ этиш муҳим аҳамият касб этади.

Ярашев Хабиб – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси 4-босқич талабаси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати