ИСЛОМДА АРАЗ - РУҲИЙ ПОКЛИК ВА ЎЗАРО МУНОСАБАТЛАР НИГОҲИДА

Инсон табиатида турли ҳиссиётлар мавжуд бўлиб, уларнинг бири ранжиш ёки араз қилишдир. Кўпинча, инсонлар ўзаро муносабатлар жараёнида тушунмовчиликлар, адолатсизлик ёки бошқа сабаблар туфайли бир-биридан араз қиладилар. Ислом дини эса инсонларни доимий равишда покликка, меҳр-оқибатга ва кечиримлиликка чақиради. Ушбу мақолада Ислом нуқтайи назаридан араз қилиш масаласига илмий-оммабоп ёндашув асосида ёритиб берилади.

Ислом динида араз қилиш инсоний муносабатларда ижобий жиҳатдан кўрилмайди. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) ҳадисларда мусулмонларни бир-биридан узоқлашмасликка, ғазабни ютишга ва тезда ярашишга чақирганлар. Ҳадисда шундай дейилади:

"Мусулмон киши биродарига уч кундан ортиқ араз қилиши ҳалол эмас." (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти)

Бу ҳадисдан келиб чиқиб, уч кундан ортиқ араз қилиш диний жиҳатдан мақбул эмаслиги аён бўлади. Чунки бу, инсонлар орасида нифоқ ва ажралишга сабаб бўлиши мумкин.

Бундан ташқари, араз қилишнинг кибр ва ғурур билан боғлиқ бўлиши ҳам мумкин. Исломий таълимотлар инсонларни кибр ва ҳасаддан тийилишга ундайди. Абу Довуд ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз (с.а.в.) шундай деганлар: "Кимки биродаридан уч кундан ортиқ юз ўгирса ва у вафот этса, жаҳаннамга кириш хавфи бор." Ушбу таълимот мусулмонларни ўзаро муносабатларини доимий равишда яхшилашга ва меҳр-мурувватда бўлишга ундайди.

Ислом араз қилишнинг салбий жиҳатларини ҳам эътиборга олади. Қуйидаги асосий зарарлар таъкидланиши мумкин:

1. Ижтимоий алоқаларга таъсири: Араз ўзаро ишончни сусайтириб, инсонлар орасида совуқлик пайдо қилади. Бу эса жамиятнинг бирлигини бузиши мумкин.
2. Руҳий зарар: Араз қилиш инсон қалбини ранжитади, ғамгинлик ва тушкунлик ҳолатига олиб келади.
3. Диний нуқтайи назардан хавфли ҳолат: Узоқ вақт араз сақлаш охир-оқибат ғазабга, адоватга ва нафратга олиб келиши мумкин. Бу эса Исломнинг тинчлик ва меҳрибонликка асосланган тамойилларига зид ҳисобланади.
4. Оилавий низоларни кучайтириши: Оилада араз қилиш турмуш ўртоқлар, ота-она ва фарзандлар ўртасида совуқликка олиб келиши мумкин. Бу эса оила мустаҳкамлигига путур етказади.

Ислом дини инсонларни ўзаро ярашишга ундайди. Қуръонда шундай дейилган:

"Албатта, мўминлар биродардир. Бас, биродарларингизни яраштиринг ва Аллоҳдан қўрқингиз!" (Ҳужурот сураси, 10-оят)

Шу боис, қуйидаги амаллар аразни тугатишга ёрдам бериши мумкин:

1. Ҳалоллик ва очиқ мулоқот: Инсонлар ўзаро очиқ гаплашиб, муаммоларни ҳал қилишга ҳаракат қилишлари лозим.
2. Кечиримлилик: Ислом кечиримлиликни тарғиб қилади. Биринчи бўлиб ярашишга интилиш олий фазилат ҳисобланади.
3. Аллоҳдан ёрдам сўраш: Диний дуолар ва тавбалар орқали қалбни поклаш ва адоватдан қутилиш мумкин.
4. Таваккул ва сабр: Баъзан инсон ўз ҳис-туйғуларини назорат қила олмайди. Аммо сабр билан ҳаракат қилиб, вақт ўтиши билан араз қилишдан тийилиш мумкин.
5. Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг суннатларига эргашиш: Пайғамбаримиз (с.а.в.) ўз ҳаётларида доимо меҳрибон, раҳм-шафқатли бўлишни тарғиб қилганлар. У кишининг хулқ-атворидан ўрнак олиш аразни енгишда муҳим омил ҳисобланади.

Ислом дини мўминларни меҳр-оқибатли, кечиримли ва бағрикенг бўлишга чақиради. Араз қилиш инсоннинг руҳий ва ижтимоий ҳаётига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Шу сабабли, мусулмонлар ўзаро муносабатларини соғлом ва самимий асосда қуришга ҳаракат қилишлари лозим. Қуръон ва ҳадисларга кўра, араз қилишдан тийилиб, тезда ярашиш нафақат инсоний фазилат, балки диний бурч ҳамдир.

Бунинг учун инсон аввало ўз қалбини поклашга, сабрли ва кечиримли бўлишга интилиши керак. Зеро, Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) "Кечиримли бўлинг, токи Аллоҳ ҳам сизни кечирсин" деб марҳамат қилганлар. Шундай экан, ўзаро муносабатларни янада мустаҳкамлаш ва қалбларни поклаш учун ҳаракат қилиш муҳим аҳамиятга эга.

Ярашев Ҳабиб – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси 4-босқич талабаси 

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати