ИСЛОМДА “МЕРОС ИЛМИ”НИНГ АҲАМИЯТИ

Маълумки, кишига яшаш, касб, ибодат, ҳақ-ҳуқуқлар каби ҳаёти давомида зарур илмларни билиш “фарзи айн”, яъни албатта билиши шарт бўлган илмлардан ҳисобланади. Кишининг дунёси ва охирати учун манфаатли илм илмларнинг энг афзали ва улуғидир. Диний аҳкомлар ва шариат асосларини чуқур ўргатувчи фиқҳ илми эса шаръий илмлар орасида энг аҳамиятлиси ва шарафлисидир. Фиқҳнинг ажралмас қисми бўлган “Фароиз” – мерос илми шаръий илмлар орасидаги қадри улуғ, шарафи олий илмдир. 

Мерос илмининг фиқҳ илмининг бир боби экани, фиқҳга алоқадор жиҳати шунда-ки, “фиқҳ илми”да баданинг  ибодат ва ҳақ-ҳуқуқ масъалалари ўрганилса, “мерос илми”да вафот этгандан кейинги ҳақ-ҳуқуқ масъалалари ўрганилади. Зеро, Аллоҳ Таоло мерос тақсимлаш ҳуқуқини ўзига яқин фариштага ёки элчи қилиб юборилган Пайғамбарга бермади, балки бевосита У Зотнинг Ўзи Қуръони каримда мерос тақсимотини баён қилиб берди. 

Муҳаддис олимлар Ибн Можа, Дорақутний ва Ҳоким роҳматуллоҳи алайҳилар Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу орқали ривоят қилган ҳадисни мазмунида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам “Фароиз” – мерос илми фазли ҳақида шундай марҳамат қиладилар: 

“Эй Абу Ҳурайра! Фароизни ўрганиб, уни ўргатинглар, зеро у илмнинг ярмидир. Ва у менинг умматимдан биринчи бўлиб унутиладиган ҳамда биринчи бўлиб олинадиган нарсадир”

Суфён ибн Уяйна роҳматуллоҳи алайҳ ҳадисдаги “У (Фароиз) – илмнинг ярмидир” дейилган жумлани “барча кишилар бу билан имтиҳон қилингани учун шундай дейилган” – деб шарҳ қилганлар. 

Имом Молик роҳматуллоҳи алайҳ Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадис мазмунида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар:

“Фароиз, талоқ ва ҳажни (ҳукмларини) ўрганмаган киши саҳро аҳлидан нимаси билан фарқ қилади?!” Яъни, саводсизликда саҳродаги илмдан бехабар омий кишидан унинг фарқи йўқ. 

Саҳобий ва тобеинлар “Фароиз” – мерос илми фазли, аҳамиятини англаб етганлари сабаб уни ўрганиш ва татбиқ қилишга беҳад эътибор қаратар эдилар. Саҳобий ва тобеинлар даврида мерос илми Қуръон, суннат ва хулофои рошидинлар ижтиҳодлари асосида ташкил топган эди. Уларнинг давридан кейин бу илмга аҳамият бир оз озайди. Лекин мазкур илм ҳақидаги китоблар таълифи ривожланиши ҳижрий III асрга тўғри келади. 

“Шарҳу ас-Сирожийя фи илми-муварис” китоби ва манбаълар асосида тайёрлади.

Ризаев Ғайрат - “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси ўқитувчиси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати