МАҲМУДХЎЖА БЕҲБУДИЙ: МАЪРИФАТ ЙЎЛИДА ФИДОКОР МУТАФАККИР

Маърифат йўлида ҳаракат қилган деб гап бошланса аввало жадидчиларни эсга олмай илож йўқ. Шу жадидлар қаторида ўзини беқиёс ўрнига эга бўлган мутаффакир шахсни эсга олиш мақсадга мувофиқ бўлади.

Маҳмудхўжа Беҳбудий – жадидчилик ҳаракатининг асосчиларидан бири, ўзбек матбуоти ва янги усул мактаблари ривожига беқиёс ҳисса қўшган маърифатпарвар мутафаккирдир. Унинг ҳаёти ва фаолияти ўзбек халқининг маънавий уйғониш йўлидаги фидокорона хизмат намунаси бўлиб, бугунги кунда ҳам ўз долзарблигини йўқотмаган.

Илмга ташналик ва жадидлик ғоялари

Беҳбудий 1875-йилда Самарқандда таваллуд топган. У ёшлигиданоқ илмга ташналик билан ёндашиб, мадрасада таҳсил олади, исломий илмлар билан бир қаторда жаҳон илм-фани ва маданиятига ҳам қизиқади. Бошқа кўплаб жадид зиёлилари каби, у ҳам эски усулдаги таълимнинг сустлигидан норози бўлиб, янгича мактаблар очиш ва илмий-маърифий ислоҳотларни амалга оширишга интилади.

Жадидчилик ҳаракатининг асосий мақсади халқни илмга, маданиятга, тараққиётга йўналтириш бўлган. Беҳбудий ҳам бу ғояларга содиқ қолган ҳолда, Самарқандда янги усул мактабларини ташкил этади. У эски таълим тизимидан фарқли ўлароқ, болаларга араб ва форс тиллари билан бирга, рус тили ва дунёвий фанларни ҳам ўргатиш тарафдори эди.

Матбуот ва адабий фаолият

Беҳбудий матбуотни миллий тараққиётнинг энг муҳим воситаларидан бири деб биларди. 1913-йилда у ўзбек тилидаги биринчи газета – “Самарқанд” нашрини йўлга қўйди. Ушбу газета орқали у халқни огоҳликка, саводхонликка ва миллий бирдамликка чақирди. Шунингдек, у тарих, сиёсат, иқтисодиёт ва маданият масалаларига бағишланган мақолалар ёзиб, халқни янгича фикрлашга ундади.

Беҳбудий бадиий ижод билан ҳам шуғулланган. Унинг энг машҳур асарларидан бири “Падаркуш” драмаси бўлиб, у ўша давр жадид адабиётининг илк саҳна асарларидан саналади. Ушбу асар орқали у эски ва янги дунё ўртасидаги зиддиятларни кўрсатиб, ёшларга янгича фикрлаш, замонавий илм олиш, жамиятни ислоҳ қилиш лозимлигини уқтирган.

Миллат учун фидо қилинган умр

Беҳбудий фақатгина таълим ва матбуот билан чекланиб қолмай, ўз халқининг ҳуқуқлари, эркинлиги учун ҳам курашди. У Туркистон мухторияти тарафдори бўлиб, ўзбек халқининг мустақил тараққиётини орзу қилган. Бироқ ўша давр мустамлака тузумининг мафкуравий қаршиликлари унинг фаолиятига таҳдид соларди.

1921-йилда Беҳбудий Қизил армиянинг махсус агентлари томонидан ҳибсга олиниб, шафқатсизларча қатл этилди. Унинг фожиали ўлими жадидчилик ҳаракатига катта зарба бўлди, бироқ унинг ғоялари, орзулари кейинги авлодлар томонидан давом эттирилди.

Хотира ва мерос

Бугунги кунда Маҳмудхўжа Беҳбудий номи миллий уйғониш рамзи сифатида эътироф этилади. Унинг меҳнати ва фидокорлиги натижасида Ўзбекистон мустақилликка эришганидан кейин жадидларнинг қиммати янада ортди. Унинг илм-маърифат, миллий бирдамлик ва тараққиётга оид ғоялари ҳали ҳам ўз долзарблигини сақлаб қолмоқда.

Маҳмудхўжа Беҳбудий – бу фақат бир шахс эмас, балки бутун бир миллатнинг уйғониш йўлидаги тимсолидир. Унинг ҳар бир иши, ҳар бир сўзи бизни илм, тафаккур ва мустақил фикрлаш сари етаклайди.

Мирзаев Аслиддин – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси 3-босқич талабаси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати