ОТИКА БИНТУ ЗАЙД РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲО

“Ким шаҳид бўлишни истаса, Отика бинту Зайдга уйлансин!” деган ибора Ислом тарихидаги машҳур иборалардан бири бўлиб, у тасодифий эмас, балки чуқур тарихий ҳақиқат ва ҳикматга асосланган. Бу гап саҳобалар орасида Отика бинту Зайднинг ҳаётига назар ташлаганда юзага келган ва унинг турмуш ўртоқларининг барчаси шаҳидлик мартабасига етгани билан боғлиқ. Ушбу мақолада бу иборанинг тарихий илдизлари, унинг асосида ётган сабаблар ва Отика бинту Зайднинг Ислом тарихидаги ўрни кенг қамровли тарзда ёритилади.

Отика бинту Зайд Қурайш қабиласидан бўлиб, Ислом тарихидаги энг шарафли аёллардан бири сифатида танилган. Унинг отаси Зайд ибн Амр ибн Нуфайл жаҳилият даврида ҳам бутпарастликдан воз кечиб, ягона Аллоҳга ибодат қилган ва Ислом пайғамбарининг келишини кутган мўминлардан эди. Отика ўз отасининг хулқи ва эътиқодидан илҳом олиб, юксак имонли, ақлли ва илмли аёл бўлиб етишган. У айниқса, адабиёт ва шеъриятга қизиққан, машҳур саҳобаларнинг ҳаёти ва шаҳидлиги ҳақида таъсирчан марсиялар ёзган. Отика ўз даврида нафақат гўзаллиги, балки тафаккури ва адабий истеъдоди билан ҳам машҳур эди. У Ислом тарихи давомида буюк саҳобалар билан турмуш қурган ва уларнинг ҳаётига гувоҳ бўлган. Унинг ҳаёти нафақат аёллик фазилатлари, балки жасорат ва сабрнинг тимсоли сифатида ҳам ёдга олинади.

Отика бинту Зайднинг ҳаётидаги энг эътиборга молик жиҳатлардан бири шундаки, унга уйланган ҳар бир инсон охир-оқибат шаҳид бўлган. Бу тасодифми ёки илоҳий ҳикматми, деган савол кўплаб тарихчилар ва олимларни ўйлантириб келган. Унга биринчи бўлиб Абу Бакр Сиддиқнинг ўғли Абдуллоҳ ибн Абу Бакр уйланган. Отикага бўлган чуқур муҳаббати сабабли у аввал жиҳодга боришдан ўзини тортиб турган. Бироқ Отиканинг ўзи уни жиҳодга руҳлантирган ва жангда қатнашишга ундаган. Абдуллоҳ жангда оғир жароҳат олиб, шу жароҳати туфайли вафот этган. Унинг ўлимидан сўнг Отика унга бағишлаб машҳур элегия ёзган. Бу воқеадан кейин саҳобалар орасида Отика ҳақида турли гап-сўзлар тарқала бошлаган. Кейинчалик Умар ибн Хаттоб Отикага уйланган. Умар (р.а.) ўз даврининг энг адолатли ва доно раҳбарларидан бири эди. У халифалик даврида Ислом давлатининг чегараларини кенгайтирган, аҳолининг ижтимоий аҳволини яхшилаш учун кўплаб ислоҳотлар қилган ва мусулмон жамиятини мустаҳкамлашга ҳаракат қилган. Лекин фитначилар томонидан масжидда намоз вақтида ўлдирилган ва шу тариқа шаҳидлик мартабасига етган.

Отика бинту Зайднинг учинчи турмуш ўртоғи Расулуллоҳнинг энг яқин саҳобаларидан бири бўлган Зубайр ибн Аввом эди. Зубайр ибн Аввом Ислом тарихидаги энг жасур жангчилардан бири бўлиб, Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) томонидан “Ҳаворий” деб аталган. У ҳам Отика билан никоҳдан кейин фитналар натижасида шаҳид бўлган. Тарихий манбаларга кўра, Отиканинг кейинчалик тўртинчи халифа Али ибн Абу Толибга турмушга чиққани ҳақида маълумотлар мавжуд. Агар бу маълумот тўғри бўлса, демак, Али ибн Абу Толиб ҳам охир-оқибат шаҳид бўлгани бу иборанинг ҳақиқат эканини янада мустаҳкамлайди.

Отика бинту Зайд оддий аёл эмас, балки Ислом тарихида ўзига хос ўрин тутган, буюк саҳобаларнинг ҳаётида муҳим рол ўйнаган аёллардан биридир. Унинг ҳаётида шундай сир бор эдики, унга уйланган ҳар бир инсон охир-оқибат шаҳидлик мартабасига етган. Бу ҳодисанинг тасодифийлиги ёки илоҳий бир ҳикмат эканлиги ҳақида турли қарашлар мавжуд. Илмий жиҳатдан бу воқеа Отиканинг турмуш ўртоқларининг барчаси Исломнинг етакчи шахслари бўлгани билан боғлиқ бўлиши мумкин. Уларнинг тақдирида Ислом йўлида шаҳид бўлиш аллақачон ёзилгани табиий. Руҳий жиҳатдан эса Отиканинг поклиги, садоқати ва имонининг улуғлиги унинг турмуш ўртоқлари учун баракот бўлган ва улар охират учун энг олий мартабага эришган. Халқ орасидаги қарашларга кўра эса бу ҳодиса мўжизавий ва илоҳий бир ҳикмат деб билиниб, Отика бинту Зайд “шаҳидларнинг аёли” сифатида шарафланади.

Бу воқеалар сабабли мусулмонлар орасида “Ким шаҳид бўлишни истаса, Отика бинту Зайдга уйлансин!” деган гап машҳур бўлиб кетган. Бу нафақат Отиканинг шахсияти, балки Ислом йўлида жон фидо қилган буюк саҳобаларнинг тақдири ҳақида ўйлашга ундайдиган бир ҳақиқатдир. Унинг ҳаёти сабр, садоқат ва жасорат тимсолидир. У буюк саҳобаларнинг аёли бўлиб, уларнинг барчасини жиҳодга, адолатга ва Аллоҳ йўлида хизмат қилишга рағбатлантирган. Шунингдек, унинг шеърлари Ислом адабиётининг бебаҳо мероси бўлиб, мусулмонлар учун ибрат манбаи бўлиб қолган. Тарихга назар ташласак, Отика бинту Зайднинг ҳаёти тасодифлар билан эмас, балки чуқур ҳикмат билан йўғрилганини кўриш мумкин. Ҳар бир турмуш ўртоғининг Ислом йўлида ўз жонини фидо қилгани унинг ҳаётини янада сирли ва таъсирчан қилади. Баъзи олимлар бу ҳодисани тасодиф деб ҳисоблаган бўлса-да, кўпчилик уни Аллоҳнинг махсус бир синови ёки мукофоти сифатида қабул қилади.

Шундай қилиб, Отика бинту Зайд нафақат буюк саҳобаларнинг аёли, балки улар учун илҳом манбаи бўлган аёл эди. Унинг ҳаёти Ислом тарихида сабр, эътиқод ва садоқат намунаси бўлиб қолган. Шу сабабли “Ким шаҳид бўлишни истаса, Отика бинту Зайдга уйлансин!” деган ибора фақатгина тарихий гап эмас, балки чуқур маънога эга ҳақиқатдир.

Манбалар асосида тайёрланди:

Ярашев Хабиб – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси 4-босқич талабаси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати