МАҲМУДХЎЖА БЕҲБУДИЙ — ТАРИХ САҲНАСИДАГИ МАЪРИФАТ ЧИРОҒИ

Тарих саҳнасида айрим зотлар бўлади — уларнинг ҳаёти бир умр эмас, балки бир давр, бир уйғониш тимсолидир. Маҳмудхўжа Беҳбудий ана шундай сиймолардан. У ўз замонасининг зулматида маърифат машъалини ёқди, халқ қалбига ислоҳот, илм ва уйғониш истагини солди. Унинг ҳаёти — бу бир кишининг тақдири эмас, балки бутун бир миллатнинг ўзини англаш йўлидаги курашидир.

 Давр манзараси ва Беҳбудийнинг етилиши

ХIХ асрнинг охири ва ХХ аср бошларида Туркистон — бир тарафдан рус империяси мустамлакачилиги, бошқа тарафдан эса жаҳолат ва қолоқлик домига тушиб қолган бир диёр эди. Ана шундай бир вазиятда, 1875-йилда Самарқандда, илмга ташна, юрагида миллат дарди билан улғайган бир бола дунёга келди. Бу бола — Маҳмудхўжа Беҳбудий эди.

Маърифатнинг меъмори

Беҳбудий ислоҳотнинг йўлини мактабдан бошлади. У “усули жадид” деб аталган янги таълим тизимини Туркистонга олиб келди. Беҳбудий: “Илмсиз миллат — кўр миллат”, — дея ҳар бир юртдошини ўқишга, ўрганишга чорлади. У янги мактаблар очиб, болаларнинг тафаккурини ўзгартиришга ҳаракат қилди.

Қалам фидойиси: “Ойна” ва жадид матбуоти

1912-йилда Беҳбудий “Ойна” журналини нашр этди. Бу нашр ўзбек матбуот тарихида янги босқични бошлаб берди. Беҳбудий ўз мақолаларида турмушдаги иллатлар, исрофгарчилик, аёлларнинг саводсизлиги, жоҳиллик ва диний мутаассибликни кескин танқид қилди. Унинг қаламидан чиққан ҳар бир сатр халқни уйғотишга, ўйлантиришга хизмат қилди.

Адабиёт майдонидаги жасорат: “Падаркуш”

Беҳбудий фақат мақолалар билан кифояланмай, саҳна орқали ҳам халқ қалбига йўл топмоқчи бўлди. 1911-йилда у “Падаркуш” номли драматик асарини ёзди. Асарда оила, ахлоқ ва жамиятдаги муаммолар теран таҳлил қилинади. Бу асар ўзбек драматургиясининг илк дурдоналаридан бири сифатида қадрланади.

Сиёсий фаолият ва шаҳидлик

Беҳбудий маърифат билан чекланиб қолмай, сиёсий ҳаракатларда ҳам иштирок этди. У Бухоро, Самарқанд ва бошқа ҳудудларда ислоҳотлар тарафдори сифатида фаол ҳаракат қилди. Афсуски, 1919-йилда у Бухорода қатл этилди. Беҳбудийнинг жисми йўқ қилинган бўлса-да, унинг руҳи, ғоялари миллат қалбида мангу яшайди.

Хулоса: Бир нурли умр сабоқлари

Маҳмудхўжа Беҳбудий ўз даврининг зулматида чақнаган ёндирувчи нур эди. Унинг ҳаёти бизга ўргатади: маърифат ҳеч қачон сусткашликни кечирмайди, илм ҳеч қачон кеч эмас, ва жасорат — бу фақат урушда эмас, балки ҳақиқатни айтишда намоён бўлади.

Чориев Муродулло – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси талабаси

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати