МАТУРИДИЯ АҚИДАВИЙ МАКТАБИ УЛАМОЛАРИ: МИНТАҚАВИЙ ТАҲЛИЛ

Матуридия ақидавий мактаби исломий тафаккур тарихида чуқур из қолдирган илмий мактаблардан биридир. Унинг асосчиси имом Абу Мансур ал-Матуридий бўлиб, у Мовароуннаҳр замини – хусусан Самарқанд шаҳрида яшаб, илмлар билан шуғулланган. Ушбу мақолада Матуридия мактабига мансуб машҳур уламолар, уларнинг яшаган ҳудудлари ҳамда ушбу мактабнинг тарқалиш географияси ҳақида қисқача таҳлилий маълумотлар келтирилади.

Мовароуннаҳр Уламолари

Мовароуннаҳр – бугунги Марказий Осиё ҳудуди, хусусан Ўзбекистон, Тожикистон ва Қозоғистоннинг жанубий қисмларини қамраб олган тарихий минтақадир. Матуридийлик мактабининг илдизлари айнан шу ерда чуқур жойлашган.

Энг машҳур Мовароуннаҳр уламолари:

Имом Абу Мансур ал-Матуридий (в. 333ҳ) – мактаб асосчиси, "Китаб ат-Тавҳид" асари муаллифи.

Абу ал-Ҳасан ал-Каркҳий – Матуридийнинг тўғридан-тўғри шогирдларидан.

Абу Аҳмад ал-ъИядий – Бухоролик олим, мактаб асосларини давом эттирган.

Абу ал-Лайс ас-Самарқандий (в. 373ҳ) – "Бустан ал-ъАрифин" ва "Шарҳ ал-Фиқҳ ал-Акбар" каби асарлар муаллифи.

Абу ал-Муъин ал-Насафий (в. 508ҳ) – "Табсират ал-Адиллаҳ" ва "Тамҳеед ли Қаwаъид ат-Таwҳид" асарлари муаллифи.

Умар ан-Насафий (в. 537ҳ) – машҳур "Ақида ан-Насафийя" рисоласи муаллифи.

Алаъ ад-Дин ас-Самарқандий (в. 539ҳ) – "Туҳфат ал-Фуқаҳа" муаллифи, ақидавий қарашлари Матуридия руҳида.

2. Мовароуннаҳрдан ташқари минтақалардаги матуридий уламолар

Матуридия мактаби фақатгина Мовароуннаҳрда эмас, балки Усмонийлар давлати, Ҳиндистон, Миср ва замонавий мусулмон дунёсининг бошқа минтақаларида ҳам кенг тарқалди.

Бошқа минтақалардаги машҳур матуридий уламолар:

ал-Байяди ан-Нақшбанди (в. 1098ҳ / Усмонийлар) – "Ишарат ал-Марам фи ъИлм ал-Калам" муаллифи.

ал-Лакнаwи (в. 1304ҳ / Ҳиндистон) – фиқҳ ва ақидада етакчи, матуридий таъсирга эга.

ар-Рафиъи ат-Таҳṭаwи (в. 1304ҳ / Миср) – матн ва шарҳларда матуридий қарашлар тарафдори.

Муҳаммад Заҳид ал-Каwтҳари (в. 1371ҳ / Туркия) – матуридий ақидани замонавий услубда ҳимоя қилган.

Мустафа Сабри (в. 1373ҳ / Туркия) – Усмонийлар охирги Шайх ал-Исломларидан, матуридийлик тарафдори.

Др. Саъид Фоудаҳ (замонамиз / Иордания) – матуридий ва ашъарий ақида ҳимоячиси сифатида танилган.

Хулоса

Матуридийлик – бу фақатгина тарихий бир мактаб эмас, балки бугунги кунда ҳам ўз илмий ва фалсафий асослари билан долзарблигини сақлаб келаётган исломий тафаккур мактабидир. Унинг асосий маркази Мовароуннаҳр бўлишига қарамай, дунёнинг бошқа минтақаларида ҳам кенг тарқалган. Бу эса, ушбу мактабнинг универсаллиги ва интеллектуал салоҳияти юқорилигини кўрсатади.

Ахмедов Муҳаммад Ходий – “Имом Термизий” ўрта махсус ислом таълим муассасаси ўқитувчиси 

“Имом Термизий” ЎМИТМ матбуот хизмати